اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟

ابزار مشتقه (به انگلیسی: Derivative Contract) ابزار مشتق به قرارداد یا اوراقی گفته می شود که ارزش آنها وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و هیچ گونه ارزش مستقلی ندارند. پیمان آتی و اختیار معامله دوگونه از این ابزارها هستند که به طور معمول در بورس های معتبر جهان دادوستد می شوند.
زهرا قهرمانی. ابزار مشتقه چیست. روزنامه سرمایه. شماره ۱۶۷. **
ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه معامله میشوند.
در معاملات این ابزارها، اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.
معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بیش تری داردو هزینه کم تری در بازار ایجاد می­کند و می­تواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تأمین مالی ,افزایش بازده دارایی ,تعدیل سریع ساختارجریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور مؤثر باشد و به دلیل مشروع بودن نرخ شناور ازنظر اسلام ,این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.

مدیریت مالی وسرمایه گذاری

فصل اول انواع اوراق بهادار وبازارهای مالی-شماره 1

مقدمه

دستیابی به رشد بلند مدت و مداوم اقتصادی٬نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون کمک بازارهای مالی٬به ویژه بازار سرمایهء گسترده وکارآمد امکانپذیر نسیت.در یک اقتصاد سالم ٬وجود سیستم مالی کارامد در توزیع مناسب سرمایه و منابع مالی نقش اساسی دارد.

در بازارهای مالی٬افراد و سازمانهایی که با کسری منابع مواجه هستند با افراد و سازمانهایی که مازاد منابع دارند روبرو میشوند و نسبت به تبادل منابع به روشهای مختلف اقدام مینمایند.

بازارهای مالی

تعریف بازار مالی:بازار مالی٬ بازار رسمی و سازمان یافته ای است که در آن انتقال وجوه از افراد و واحدهایی که با مازاد منابع مالی مواجه هستند به افراد و واحدهای متقاضی منابع صورت میگیرد.

در این بازار اکثریت وام دهندگان را خانوارها و اکثریت متقاضیان منابع را بنگاههای اقتصادی و دولت تشکیل میدهد.

بازار مالی٬امکانات لازم را برای انتقال منابع از اشخاص حقیقی و حقوقی به سایر اشخاصی که فرصتهای سرمایه گذاری مولد را در اختیار دارند و نیازمند منابع مالی هستند٬فراهم میکند.

نقش اولیه بازارهای مالی کمک به قرض گیرندگان و قرض دهندگان از طریق تسهیل جریان وجوه نقد٬از افراد و واحدهایی که وجوه اضافی در اختیار دارند به افراد٬سازمانها و دولتهایی که نیاز به وجوه دارند ٬میباشد که این امر به تخصیصی بهینه منابع در کشورهای توسعه یافته کمک میکند.

نکته:از ویژگیهای عمده بازارهای مالی پویایی و خلاقیت میباشد.

وجوه مالی به دو طریق بین پس انداز کنندگان و وام گیرندگان منتقل میگردد.

1-انتقال مستقیم:

انتقال مستقیم وجوه و اوراق بهادار زمانی اتفاق می افتد که موسسه ای سهام یا اوراق قرضه اش را به طور مستقیم به سرمایه گذاران(پس انداز) کنندگان بفروشد بدون اینکه واسطه یا هر گونه موسسه مالی در میان باشد.

در این روش معامله٬طرفین مستقیما وارد معامله میشوند و پس از اینکه معامله صورت گرفت٬وام دهنده وجه توافق شده را به وام گیرنده پرداخت میکند و در مقابل٬دارایی مالی را که عبارت است از سهام و یا اوراق قرضه و. که نشان دهنده میزان بدهکاری وام گیرنده است٬دریافت میکند

معمولا وام گیرنده تعهد میکندکه مبالغی را به وام دهنده پرداخت نماید٬

تا زمانی که تمامی وجه دارایی مالی٬به اضافه مبلغی به مثابه بازده که بابت پوشش ریسک است٬مستهلک شود.

2-انتقال غیرمستقیم:

در حالت انتقال غیر مستقیم ٬انتقال از طریق بانکهای سرمایه گذاری و واسطه های مالی که نقش یک واسطه را ایفا مینماید انجام میپذیرد.به هنگام وجود بانکهای سرمایه گذاری ٬شرکت ٬سهام یا اوراق قرضه را به بانک سرمایه گذار میفروشد و بانک نیز به نوبه خود انها را به پس نداز کنندگان میفروشد.در این روش ٬انتقال وجوه بین سرمایه گذار و وام گیرنده ٬صرفا از طریق بانک سرمایه گذار انجام می پذیرد.

وجوه میتواند از طریق واسطه های مالی ٬همانند صندوقهای مشترک سرمایه گذاری نیز انتقال یابد.در این حالت واسطه ها ٬وجوه را از پس انداز کنندگان ٬دریافت کرده و سپس آن اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ را برای قرض دادن یا خریداوراق بهادار مصرف میکنند.در این روش کارگزاریها و دلالها وارد عمل شده و به نمایندگی از طرف وام دهنده و وام گیرنده ٬به فعالیت میپردازد.

سرمایه گذاری مستقیم الف-اوراق بهادار غیر قابل معامله(مانند حساب بانکی)

ویژگیهای این نوع سرمایه گذاری:

1-ارتباط مستقیم بین دارنده و صادر کننده دارایی

2-امنیت زیاد سرمایه گذاری به دلیلی دولتی بودن یا بیمه بودن

3-درجه نقدشوندگی بالا

چهار گروه اصلی داراییهای غیر قابله معامله به شرح زیراست.

1-سپرده های پس انداز

2-گواهی سپرده غیر قابله معامله

3-حسابهای پس انداز بازار پول

4-اوراق قرضه پس انداز دولتی

1-سپرده های پس انداز:

متداول ترین نوع سرمایه گذاری سپردههای پس انداز٬این وجه معمولا در یانکهای تجاری یا موسسه های مالی نگهداری میشود قابلیت نقد شوندگی ودرجه اطمینان بالا از مهمترین ویژگیهای این داراییهاست.

2-گواهی سپرده غیر قابله معامله:

این نوع اوراق به وسیله بانکهای تجاری و دیگر سازمانهای مالی منتشر میشود و داراییهای سررسید مختلفی استکه همزمان با افزایش سررسید٬نرخ بهره ان نیز افزایش می یابد٬در اغلب موارد برای برداشت زود هنگام وجوه مربوط به این داراییها٬جرائمی شامل میشود.

3-حسابهای پس انداز بازار پول:

این اسناد دارای سقف نرخ بهره نبوده و نرخ بهره ان با نرخ رقابتی بازار پول تنظیم میشود٬این حسابها با حداقل مبلغ نیز قابل افتتاح بوده و تا میزان مشخصی توسط شرکتهای بیمه دولتی بیمه میشود.

4-اوراق قرضه پس انداز دولتی:

شامل بدهی دولت مرکزی است که غیرقابل معامله وانتقال است و میتواند به مثابه وثیقه به کار رود.این اوراق توسط بانکها یا سازمانهای سپرده گذار قابل خریداری است.نرخ بهره این اوراق با توجه به مدت نگهداری وهمچنین سطح عمومی نرخ بهره٬هر شش ماه تجدید میشود.

سرمایه گذاری مستقیم ب-اوراق بهادار قابل معامله

این نوع سرمایه گذاری در سه دسته ابزاربه شرح زیرقابل بررسی هستند.

1-اوراق بهادار بازار اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ پول

2-اوراق بهادار بازار سرمایه

3-اوراق بهادار بازار مشتقه ها

1-اوراق بهادار بازار پول:

این گروه از داراییها دارای درجه نقد شوندگی بالا و ریسک پذیری کمی هستند

و به وسیله دولتها٬موسسات مالی و شرکتها به سرمایه گذاران فروخته میشود

ویژگی مهم این اوراق سررسیددار بودن انهاست.

حجم معاملات بالا و سررسید انها از یک روز تا یک سال است.

سرمایه گذاران بطور مستقیم در این اوراق سرمایه گذاری میکنند ولی دربرخی موارد به طور غیر مستقیم از طریق صندوقهای سرمایه گذاری نیز انجام میشود.

ابزارهای عمده بازار پول به شرح زیر است:

3-نرخ بین بانکی پیشنهادی لندن(لایبور)

4-گواهی سپرده قابل معامله

5-پذیره های بانکی

2-اوراق بهادار بازار سرمایه:

این گروه از اوراق در مقایسه با اوراق بهادار بازار پول از درجه نقد شوندگی پایین تری برخوردار بوده و عمدتا فاقد سررسید بوده و یا سررسید آنها بیش از یکسال میباشد.ریسک و بازده این اوراق نسبت به ابزارهای بازار پول در حد بالاتری میباشد.

انواع اوراق بهادار بازار سرمایه:

1-اوراق بهادار با درآمد ثابت

2-اوراق قرضه دولتی

3-اوراق قرضه سازمانهای دولتی

4-اوراق قرضه شهرداریها

5-اوراق قرضه شرکتها

6-اوراق سهام(اوراق سهام ممتاز-اوراق اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ سهام عادی)

-اوراق بهادار بازار مشتقه ها:

اوراق بهاداری هستند که ارزش آنها ناشی از ارزش اوراق بهادار معینی است.دو نوع از مهمترین اوراق مشتقه٬پیمانهای تحویل عادی و برگ اختیار معامله است.اوراق مشتقه معمولا بر روی ارز٬اسناد بهادار یا کالاها و نیز طلا و نقره صادر میشود.قیمت این اوراق با تغییرات نرخ بهره٬شاخص سهام یا نرخ یک ارز یا کالا متناسب است.اوراق مشتقه ابزاری برای کاهش یا انتقال خطر است که فاصله زمانی موجود تا اعمال ان کمک میکند تا مخاطرات تعدیل گردد.

پیمان آتی(قرارداد تحویل آتی):قراردادی است که طبق ان فروشنده متعهد میشود که دارایی خاصی را در یک تاریخ معین(در آینده) ٬در مقابل دریافت مبلغ معینی وجه نقد از خریدار٬به وی تحویل نماید.

اختیار معامله:اوراق بهاداری است که طبق ان٬دارنده اختیار معامله٬حق دارد(اما موظف نیست)که اوراق بهادار خاصی رادر و یا تاریخ معینی و با قیمت مشخص معامله کند.دو نوع اصلی اختیار معامله٬عبارت است از اختیار خرید و اختیار فروش.

سرمایه گذاری غیر مستقیم:

واسطه های مالی اصلی در این نوع عبارتند از:نهادهای سپرده پذیر( بانکهای تجاری٬موسسات پس انداز و وام٬بانکهای پس انداز واتحادیه های اعتباری)٬شرکتهای بیمه(بیمه حوادث٬بیمه عمر و بیمه اموال)صندوقهای بازنشستگی و شرکتها یا صندوقهای سرمایه گذاری مشترک.

نقش عمده واسطه های مالی:
نقش عمده واسطه های مالی این است که ان دسته از داراییهای مالی را که برای مردم مطلوبیت کمتری دارد به داراییهای مالی دیگری (بدهیهای خود)که مطلوب آنهاست تبدیل کنند این تبدیل ٬دست کم یکی از چهار عملکرد اقتصادی زیر را ضروری میکند.

سازمان یا ساختار صندوق سرمایه گذاری:

*مالکیت سهام داران:صندوق سرمایه گذاری٬شرکتی است که مالک ان صدها یا هزاران سهام دار جزء می باشند.

*هیئت مدیره:هیئت مدیره توسط سهامداران تعیین میشود و مسئولیت مدیریت صندوق را برعهده دارد و باید نظارتی کامل بر شیوه مدیریت شرکت داشته باشد.هیئت مدیره باید حداقل تعدادی عضو مستقل یا خارج از سازمان داشته باشد.

*شرکت مدیریت:فعالیتهای روزانه صندوق توسط «شرکت مدیریت»انجام میشود٬که معمولا همان شرکتی است که صندوق را تشکیل داده است.

*مشاور:مبالغی که در یک شرکت سرمایه گذاری مشترک اندوخته میشود توسط افراد حرفه ای اداره میشود که بر اساس استراتژی سرمایه گذاری شرکت٬برای سهامداران تصمیماتی اتخاذ میکنند.مشاور وظیفه اداره پرتفوی صندوق را بر مبنای اهداف بیان شده بر عهده دارد.

مالی یک رشته جدید است که خاستگاه آن علم اقتصاد است. پايه‌ هاي این رشته از سال 1952 و انتشار مقاله هري ماركويتز استوار گردید. و با مقاله فرانكو موديلياني و مرتون ميلر در سال 1958 توسعه یافت. تاروپود این رشـته در سه حوزه «مالـي شركت‌ها»، «بازارهـا و نهادهاي مالـي» و «مـديريت سـرمايه‌گذاري» است و رشتة «مهندسي مالي و مديريت ريسك» اين سه حوزه را به يكديگر پيوند مي‌زند. این وبلاگ نیز با هدف قدم برداشتن در ساحل دریای مواج مالی، سعی دارد مطالب مفیدی را به صورت تخصصی و جامع گردآوری نماید.
سمیرانیازی
کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری | مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها

یکی از مهم‌ترین روش‌های مدیریت دارایی‌ها در بورس، استفاده از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. جایی که تیمی از تحلیلگران حرفه‌ای بازار، سبدی متنوع از دارایی‌های مختلف برای شما تشکیل می‌دهند و ریسک کاهش سرمایه در بورس را به کمترین حد ممکن می رسانند. مجموعه آگاه از سال 1387 به ارائه خدمات مدیریت دارایی در بورس می‌پردازد و مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری متعددی را در این بازار برعهده دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به پربازده‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری کشور اشاره کرد.

صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

صندوق سرمایه‌گذاری نهادی مالی به شمار می‌رود که دارایی سرمایه‌گذاران بورس را جمع‌آوری و آن را در سبدی متنوع از دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری ��ی‌کند. کاهش ریسک، تنوع، مدیریت حرفه‌ای و نقدشوندگی بالا از مهم‌ترین مزایای این صندوق‌ها به شمار می‌روند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند که در ادامه به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت بین 70 تا 90 درصد سرمایه مشتریان خود را در اوراق کم ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند. سود این صندوق‌ها، ثابت و بیشتر از سپرده‌های بانکی است.

صندوق‌های سهامی 70 تا 90 درصد دارایی مشتریان خود را در سهام شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها ریسک بالاتری دارند اما سود آن‌ها به ویژه در بلندمدت بسیار بیشتر است.

دارایی صندوق‌های مختلط را ترکیبی از سهام شرکت‌های بورسی و اوراق با درآمد ثابت (بین ۴۰ تا ۶۰ درصد) تشکیل می‌دهد. این صندوق‌ها از نظر بازدهی و ریسک، حد میانی دو صندوق درآمد ثابت و سرمایه‌گذاری در سهام هستند.

حداقل ۷۰ درصد دارایی صندوق‌های طلا در گواهی سپرده کالایی سکه طلا و مابقی در اوراق مشتقه مبتنی بر طلا سرمایه‌گذاری می‌شود؛ اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ بنابراین بازدهی این صندوق‌ها، مشابه بازدهی سکه طلا است.

نحوه خرید و فروش صندوق‌های سرمایه‌گذاری

• صندوق قابل معامله در بورس یا ETF: برای خرید و فروش واحدهای این نوع صندوق‌ها لازم است کد بورسی و کد معاملاتی داشته باشید. با مراجعه به سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها و جست‌وجوی نماد صندوق، می‌توانید نسبت به خرید صندوق‌های ETF اقدام کنید.
• صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال: برای خرید واحد‌های این نوع صندوق‌ها نیازی به داشتن کد معاملاتی نیست و باید به صورت آنلاین به سامانه مخصوص صندوق مراجعه کنید. در بعضی از موارد نیز مراجعه حضوری ضرورت دارد.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری آگاه

با هر هدف و رویایی که به بازار سرمایه قدم گذاشته باشید، صندوق‌های متنوع آگاه با ویژگی‌های مختلف شما را به این هدف نزدیک‌تر می‌کنند. این صندوق‌ها همواره در میان پربازده‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشور قرار داشته‌اند و با تیم مدیریت حرفه‌ای و با تجربه خود، فعالان بازار سرمایه را برای موفقیت هر چه بیشتر در این بازار همراهی خواهند کرد.

صندوق مشترک آگاه پربازده‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری کشور، اولین‌ صندوق این بازار هم اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ به شمار می‌رود و از ابتدای تاسیس خود تاکنون توانسته بیش از 42000 درصد برای مشتریان خود بازدهی ایجاد کند. صندوق مشترک آگاه از نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام و مبتنی بر صدور و ابطال است و برای سرمایه‌گذاری با دید بلندمدت بهترین گزینه محسوب می‌شود. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق مشترک آگاه

صندوق هستی بخش آگاه صندوق هستی‌بخش آگاه از نوع صندوق‌های قابل معامله در بورس است و با نماد «آگاس» در بازار معامله می‌شود. این صندوق که به لحاظ عملکرد و بازدهی موفق به کسب نشان 5 ستاره بازار سرمایه شده است، پرطرفدارترین صندوق سرمایه‌گذاری سهامی قابل معامله در بورس ایران نیز به شمار می‌رود.

صندوق یاقوت آگاه یاقوت از نوع صندوق‌های درآمد ثابت و ETF است که تجربه یک سرمایه‌گذاری کم ریسک و مطمئن را برای مشتریان بورس رقم می‌زند. این صندوق برای افرادی که ریسک‌پذیری کمی دارند، گزینه بسیار خوبی محسوب می‌شود. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق یاقوت آگاه

صندوق زمرد آگاه زمرد، دیگر صندوق سهامی شرکت سبدگردان آگاه است که برخلاف بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، به مشتریان خود سود نقدی پرداخت می‌کند و به همین دلیل هم محبوبیت بسیار بالایی در میان فعالان بازار سرمایه به دست آورده است. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق زمرد آگاه

صندوق همای آگاه همای آگاه، بهترین گزینه برای کسانی است که به دنبال سود ثابت ماهیانه در بورس هستند. همای از جمله صندوق‌های درآمد ثابت و قابل معامله بازار است، امنیت بالای سرمایه‌گذاری و بیشتر بودن سود این صندوق از سپرده‌های بانکی مهمترین مزایای صندوق همای آگاه به شمار می‌روند. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق همای آگاه

صندوق زرین آگاه صندوق طلای زرین، دارایی مشتریان خود را در گواهی سپرده کالایی سکه و اوراق مشتقه مبتنی بر سکه طلا سرمایه‌گذاری می‌کند. زرین از نوع صندوق‌های قابل معامله اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ در بورس (ETF) است و واحدهای این صندوق با نماد «مثقال» در بازار معامله می‌شوند. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق زرین آگاه

صندوق یکم نیکوکاری آگاه با صندوق یکم نیکوکاری آگاه، می‌توانید هم سود دریافت کنید و هم در امور خیریه مشارکت داشته باشید. این صندوق اولین صندوق نیکوکاری کشور به شمار می‌رود و از نوع صندوق‌های مختلط و مبتنی بر صدور و ابطال است. راهنمای سرمایه گذاری در صندوق یکم نیکوکاری آگاه

معرفی انواع اوراق مشتقه ـ بخش سوم

● قراردادهای مشتقه (Derivatives):
قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می گیرند.
دارایی پایه می تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
● انواع قراردادهای مشتقه:
امروزه اوراق مشتقه در قالب چهار نوع قرارداد مشتقه اصلی مورد معامله قرار می گیرند، که عبارتند از :
▪ قراردادهای آتی (Futures)
▪ قراردادهای سلف (Forwards)
▪ قراردادهای اختیار معامله (Options)
▪ قراردادهای معاوضه (Swaps)
قراردادهای مشتقه فوق در مکان‌های زیر قابل معامله هستند:
▪ مکان‌های انجام معاملات قراردادهای مشتقه:
۱) بورس اوراق بهادار:
بورس به عنوان مکانی مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است. قراردادها در بورس به شکل استاندارد بوده و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار می شوند، یکسان است. قیمت‌های بورس به شکل سیستم حراج مستمر توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان ، شرکت‌ها و یا خودشان فعالیت می کنند، تعیین می گردد. این سیستم حراج منجر به ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده گردیده و به " کشف قیمت" معروف است. باید توجه داشت که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمی‌کند و برای داشتن موقعیت معاملاتی نیز به افراد توصیه خاصی نمی کند. مسوولیت بورس این است که به عنوان ناظر بازار معاملات را سالم و نظام یافته نماید. همچنین، تمامی بورس‌ها دارای قوانین منظم و مدون بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند. اعضایی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل جریمه یا مشمول مجازات‌های دیگر خواهند شد.
۲) بورس کالا :
بورس کالا (Commodity Exchamge) یک بازار متشکل اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ و سازمان یافته‌ است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز وکاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد . امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصاد سبب شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند. عموما بورس‌های کالایی را در مقابل بورس‌های اوراق بهادار تعریف می‌کنند. به عبارتی، هر آن چیزی که در زمینه
۱) فلزات و مواد معدنی ( کانی‌ها )،
۲) انرژی (نفت و . )
۳) محصولات کشاورزی مورد مبادله قرار می‌گیرد، در زمره بورس کالایی می‌گنجد .
۳) بازار فرا بورسی (OTC):
معاملات فرابورسی (خارج از بورس) نوعی معامله جایگزین است که به شبکه معاملهگرانی که بطور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی کنند و از طریق تلفن، کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، اطلاق می شود. معاملات مذکور اغلب بین مؤسسات مالی انجام می‌شود، همچنین می تواند به‌عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد. تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می شود تا چنانچه اختلافی بین معامله‌گران رخ دهد، به آن استناد شود. خریدار و فروشنده می توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای فرا بورسی (OTC) را به‌دلخواه خود در آورند، بنابراین نیازی نیست شرایط قرارداد عیناً مشابه آنچه در بورس عمل می شود، تعیین گردد.
در دنیا سه نوع بازار فرا بورسی وجود دارد:
۱) بازار معاملاتی سنتی:
در این بازار معامله گران به‌عنوان بازار ساز، قیمت خرید و فروش خود را اعلام می کنند. معامله گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره شده و یا برخی اوقات از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام می شود. این گونه معاملات، معامله دو طرفه نامیده می شوند، چراکه دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می گردند.
۲) بازار معاملاتی الکترونیکی:
این بازار تقریباً شبیه معاملات الکترونیکی در بورس است؛ اما به این دلیل بازارهای فرابورسی خوانده می شود که از استاندارد کمتری برخوردار بوده و فاقد قرارداد طراحی شده و معاملات مشتقه شفاف است.
۳) بازار معاملاتی بهینه:
بازار معاملاتی اخیر ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله گر بر اساس آنها به معاملات الکترونیکی می پردازد. معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصاراً به اطلاع فعالان بازار می رساند. معامله‌گر در این شکل معامله به‌عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری(نوسانات منفی در قیمت) در بازار به او برمی گردد.
● تشریح انواع قراردادهای مشتقه:
۱) قرارداد آتی ( Futures Contracts ):
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص( تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص ( تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص( تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله نمایند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل نمایند . خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می دهند. در این نوع اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ قرارداد، پول کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی شود ولی هر دو طرف معامله جهت حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می سپارند. برخی از قراردادهای آتی قابل معامله و واگذاری به دیگران در بورس (بازار دست دوم) هستند. لذا این نوع قراردادها به عنوان ابزارهای سفته بازی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
۲) پیمان آتی (Forward Contracts ) - اصطلاحی که سازمان بورس به کار میبرد- :
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی بورس) یا یک قیمت مشخص (توافقی است طبق ضوابط بازار غیر رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص( توافقی است طبق ضوابط بازار غیررسمی) را مبادله نمایند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل نمایند . خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید.
این قرارداد ها در بازارهای غیررسمی یا خارج از بورس صورت می گیرند و معمولاً به علت اعتبار بالای دو طرف معامله کل مبلغ در زمان تحویل کالا در سررسید پرداخت می شود.
۳) قراردادهای سلف (Bai-Salaf ):
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص(توافقی است) و با یک قیمت مشخص (توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص (توافقی است) را مبادله کنند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند. خریدار نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید. این قرارداد در بازار غیررسمی(خارج از بورس) در کشورهای اسلامی صورت می گیرند. در اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ این قراردادها کل مبلغ مورد معامله ابتدا به تحویل دهنده کالا پرداخت می شود، یعنی تحویل دهنده کالا در ابتدا پول را می گیرد و در سررسید کالا را تحویل می دهد.
معاملات سلف به نوعی در شمار قراردادهای آتی قرار می گیرند. البته میان معاملات سلف و قراردادهای آتی تفاوت هایی وجود دارد. از آنجا که معاملات سلف در اغلب کشورها در خارج از بورس انجام می شود، فاقد استانداردهای لحاظ شده در قراردادهای آتی هستند. بنابراین دو طرف معامله می توانند قرارداد را به نحو دلخواه و براساس نیاز خود به صورت توافقی تنظیم کنند. در معاملات آتی، اتاق پایاپای (نهاد تسویه) وجود دارد که مبلغی را به عنوان ودیعه از هر دو طرف در هنگام عقد قرارداد دریافت می کند، در حالی که در قرارداد سلف اتاق پایاپای موجود نیست و هر طرف مستقیماً نسبت به دیگری مسئول است. قراردادهای آتی در بورس کالا، تحت مقررات و نظارت کمیته معاملات است، اما بازارهای سلف تحت مقررات و ضوابط خاصی نیستند.
۴) قراردادهای استصناع(Bai - Istisna ) :
قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص (توافقی است) و با یک قیمت مشخص(توافقی است) یک کالا با کیفیت مشخص(توافقی است) را مبادله نمایند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل نمایند. خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید.
این قرارداد در بازار غیررسمی (خارج از بورس) در کشورهای اسلامی صورت می گیرد. در این قرارداد کل مبلغ مورد معامله به صورت قسطی تا سررسید به تحویل دهنده کالا پرداخت می شود.
۵) قراردادهای معاوضه‌ای ( Swap Contracts ) :
قراردادی است که در ان دو طرف متعهد هستند که برای مدت مشخص(توافقی است)، دو دارایی یا منافع حاصله از دو دارایی را با کیفیت مشخص(توافقی است) به نسبت تعیین شده، معاوضه نمایند. پس از سررسید قرارداد دو دارایی یا منافع این دو دارایی به صاحبان اولیه آنها برمی گردد. این دارایی‌ها می توانند فیزیکی مثل گندم، طلا، نفت، چوب و غیره یا مالی مثل اوراق قرضه، مشارکت، وام و غیره باشند. در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل نمایند. این قرارداد به صورت غیررسمی(خارج از بورس) انجام می گیرند.
۶) قراردادهای اختیاری (Option Contracts ):
الف) اختیار خرید (Call Option ):
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار خرید) پس از پرداخت مبلغی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی بورس) به فروشنده اختیار، این حق را پیدا می کند که تا زمانی مشخص(تعیین شده توسط بازار رسمی بورس)، دارایی رسمی مشخص را با کیفیت مشخص با قیمت مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی بورس) اگر بخواهد از فروشنده اختیار، خریداری نماید؛ این صرفاً یک حق یا امتیاز خرید است نه اجبار. فروشنده اختیار خرید تا زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا نکرده ، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار خرید حق خود را اجرا نماید، فروشنده اختیار خرید اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد. به عبارتی دیگر، خریدار اختیار خرید دارای یک حق است و فروشنده اختیار خرید در زمان اجرای این حق دارای تعهد می شود، این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار خرید تلقی می شود. صاحب اختیار خرید(خریدار) فکر می کند که قیمت دارائی بالا می رود و فروشنده اختیار خرید فکر می‌کند که قیمت دارائی پایین می آید. این قرارداد به صورت رسمی در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های واقعی و مالی معامله می شوند. چنانچه صاحب اختیار به دلایل قیمت‌های بازار، از حق خود استفاده نماید، حالتی ایجاد می شود که به آن درون پولی (in The money) اطلاق می شود.
ب) اختیار فروش(Put option) :
قراردادی است که صاحب اختیار(خریدار اختیار فروش) پس از پرداخت مبلغی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی بورس) به فروشنده اختیار این حق را پیدا می کند که تا زمان مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی بورس) دارایی مشخص را با کیفیتی مشخص با قیمتی مشخص (تعیین شده توسط بازار رسمی بورس) اگر بخواهد به فروشنده اختیار بفروشد. این صرفا یک حق یا امتیار فروش است نه اجبار. فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا نکرده، هیچ تعهدی در این قرارداد ندارد. زمانی که خریدار اختیار فروش حق خود را اجرا نماید، فروشنده اختیار فروش اجبار دارد که تعهد را طبق قرارداد انجام دهد. به عبارتی دیگر، خریدار اختیار فروش دارای یک حق است و فروشنده اختیار فروش در زمان اجرای این حق دارای تعهد می شود؛ این یک نوع تعهد احتمالی برای فروشنده اختیار فروش تلقی می شود. صاحب اختیار فروش(خریدار) فکر می کند که قیمت دارائی پایین می رود و فروشنده اختیار فروش فکر می کند که قیمت دارائی بالا می رود. این قراردادها بصورت رسمی در بورس‌های دنیا به روی دارایی‌های فیزیکی و مالی معامله می شوند.
اگر قرارداد اختیار معامله به گونه ای بسته شود که دارنده برگه بتواند در هر زمان (پیش از سررسید نهایی) از حق خود استفاده کند، آن را «اوراق آمریکایی» و اگر در برگ قرارداد این جمله قید شده باشد که دارنده تنها در زمان انقضا می تواند از آن حق استفاده کند، آن را «اوراق اروپایی»، می نامند. گواهی اختیار معامله قابل معامله در بازار دست دوم (بورس) نیز می باشد.

تدوین:
داود سورانی - کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه تهران
خبرنگار اقتصادی سرویس مسائل راهبردی ایران

ابزار مشتقه

ابزار مشتقه (به انگلیسی: Derivative Contract) ابزار مشتق به قرارداد یا اوراقی گفته می شود که ارزش آنها وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و هیچ گونه ارزش مستقلی ندارند. پیمان آتی و اختیار معامله دوگونه از این ابزارها هستند که به طور معمول در بورس های معتبر جهان دادوستد می شوند.
زهرا قهرمانی. ابزار مشتقه چیست. روزنامه سرمایه. شماره ۱۶۷. **
ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه معامله میشوند.
در معاملات این ابزارها، اصل دارایی جابه جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.
معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بیش تری داردو هزینه کم تری در بازار ایجاد می­کند و می­تواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تأمین مالی ,افزایش بازده دارایی ,تعدیل سریع ساختارجریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور مؤثر باشد و به دلیل مشروع بودن نرخ شناور ازنظر اسلام ,این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.

ابزارمالی چیست؟

ابزار مالی هر نوع دارایی قابل معامله، مانند پول نقد، ملک، برگه سهام، اوراق بهادار، سند رسمی یا قانونی مانند و اوراق قرضه که ارزش مبادله‌ای داشته باشند، اطلاق می‌گردد. بر پایه استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی ابزارهای مالی به دو گروه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: ابزارهای مشتقه و اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ ابزارهای نقد. با گروه مشاوران خبره کسب و کار ایرانیان جهت آشنایی بیشتر با زیرمجموعه ابزارهای مشتقه(اختیارات متعارف و اختیارات نامتعارف) همراه شوید.

ابزار مشتقه ابزاری است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش دارایی پایه و شاخص‌های مربوطه اتخاذ می‌شود. این ابزار به دارنده آن اختیار یا تعهد خرید یا فروش یک دارایی معین را می‌دهد و ارزش آن از ارزش دارایی مربوطه مشتق می‌شود. انواع مشتقات (سو‌آپ ها، قراردادهای آتی، اختیار معامله و پیمان آتی) به‌واسطه شیوه‌ای که در بازارها معامله می‌گردند (اوراق مشتقه فرابورس و اوراق مشتق مبادله‌ای) تمیز داده می‌شوند.

اختیارات(Option)

قراردادهای اختیار از قرن‌ها پیش شناخته‌شده است. پيشرفت در مهندسی مالی از اوایل دهه 1980 به‌طور چشمگير در رشد اختیارها که ابزارهای انعطاف‌پذیر و همه‌جانبه هستند، نشان داده‌شده است. اهمیت اختیارهای مالی از دهه 1970 به بعد است که با انتشار مقاله منسجم از بلک و شولز در اواخر سال 1973 که در مجله اقتصاد سیاسی ظاهر شد، است. بورس اختیار معامله شیکاگو در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد و با راه‌اندازی نظامی که از فرم استاندارد استفاده می‌کرد فعالیت‌های تجاری و علاقه‌مندی دانشگاهی به این موضوع از این تاریخ پرداخته است. امروزه بسیاری از قراردادهای اختیار در شکل‌های استاندارد ایجادشده است و در بورس‌های اختیار نظام‌یافته معامله انجام می‌شود. اصطلاح “اختیارات نامتعارف” توسط مقاله مارک روبینشتاین در سال 1990 منتشر شد.

مفهوم اختیارات

اختیار معامله به خریداران حق خرید یا فروش دارایی پایه یا ابزار مالی با یک قیمت اعمال معین و در یک تاریخ خاص را می‌دهد ولی خریدار در اجرای آن تعهد ندارد. فروشنده نزد کارگزاری برای انجام کامل معامله (خرید یا فروش) اگر خریدار خواهان اعمال باشد تعهد می‌دهد. اختیاری که به دارندگان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص خریداری کند اختیار خرید نامیده می‌شود. اختیاری که به دارندگان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص به فروش برساند اختیار فروش نامیده می‌شود. با بالا رفتن تقاضاي سرمایه‌گذاری و مديريت ريسك با استفاده از آن، حجم معاملات آن در دهه 80، از حجم معاملات سهام پيشي گرفت كه اين واقعيت، ميزان پاسخگويي اختیارات به نيازهاي بازارهاي مالي را نمايان ساخت.

اختیارات زیرمجموعه دسته وسیع‌تر قراردادهای دعاوی احتمالی (ابزارهای مالی که عایدی آن‌ها بستگی به عایدی بعضی دارایی‌های پایه دیگر دارد) هستند؛ بنابراین برای اختیارات سهام خرید یا فروش یک واحد از سهام یک شرکت از بین سایر چیزها، به ارزش بازار سهام بستگی دارد. شاید اختیارها متداول‌ترین نوع از ادعاهای احتمالی باشند که دیده‌شده‌اند. ارزش اختیارات تابع پارامترهای ازجمله ارزش دارايي پايه (ازجمله سهام، كالا، ارز، نرخ بهره و شاخص سهام)، نوسانات آن، تاريخ سررسید و سطح پوشش آن است. تعامل تمامي اين پارامترها باعث پيچيدگي در فراگيري، كنترل و معامله اختیار می‌شود، به‌طوری‌که بدون بهره‌گیری از نرم‌افزارهای حل مدل‌های قیمت‌گذاری حاوي معادلات نسبتاً پيچيده رياضي، عملاً كار با اختیار امکان‌پذیر نيست. در معاملات اختیار، قابلیت‌ها و كاربردهاي متنوع و منحصربه‌فرد اختیار به‌عنوان يك ابزار قدرتمند در كنترل ريسك سرمایه‌گذاری و ايجاد سودآوري در شرايط مختلف نوسانات بازار (صعودي، نزولي و حتي راكد) بررسي می‌شود.

اهمیت اختیارات

مانند سایر ابزارهای مالی، قراردادهای اختیار نیز در بازارهای سازمان‌یافته مثل بورس سهام فیلادلفیا، بورس اختیارهای شیکاگو (CBOE) یا LIFFE مبادله می‌شوند اما اوراق مشتقه در کجا معامله می‌شوند؟ می‌بایست میان این اختیارها و سایر اختیارهای خارج از بورس تمایز قائل شد. چون اختیارهای خارج از بورس قراردادهای سفارشی بین سرمایه‌گذاران هستند (ممکن است یک واسطه مالی خودش طرف قرارداد واقع گردیده باشد) از این منظر این قراردادها چون در پاسخ به نیاز خاصی طراحی‌شده‌اند ممکن است با شرایط پیچیده‌ای روبرو شوند و قیمت بازار برای آن‌ها مشاهده نشود بر این اساس طرفین می‌بایست به توافقی درباره ارزش‌گذاری این قراردادها برسند و فرصت‌های آربیتراژ را از بین ببرند (قیمت عادلانه). پیچیده‌تر بودن اختیارات نامتعارف نسبت به اختیاراتی که در مبادله به فروش می‌رسند (اختیارات متعارف) و طراحی آن برای بازار خارج از بورس موجب شده است که توجه محققان را به خود جلب کند.

انواع اختیارات

قراردادی که بر اساس آن خریدار اختیار معامله این حق را پیدا می‌کند که مقدار مشخصی از دارایی پایه را با مبلغ مشخصی در زمان مشخصی در آینده از فروشنده اختیار معامله خریداری نماید و یا به او بفروشد. این نوع قرارداد به‌طورکلی شامل اختیار خرید(call option) و اختیار فروش(put option) است که در هر مورد یک خریدار و یک فروشنده وجود دارد. خریدار اختیار در قرارداد اختیار خرید، صاحب این حق خواهد شد که در آینده کالایی را از فروشنده اختیار خریداری کند. فروشنده اختیار نیز متعهد می‌شود که بر اساس همین قرارداد، کالا را در زمان مشخص‌شده در صورت اعمال خریدار تحویل نماید.

حد سود و زیان در قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش نشان می‌دهد که خریداران اختیار معامله می‌توانند به‌صورت نامحدود سود کنند اما ضرر آن‌ها از یک حد مشخصی تجاوز نمی‌کند یعنی خریداران ضرر خود را محدود می‌کنند. در طرف مقابل فروشندگان سود محدود و زیان نامحدود خواهند داشت. سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله به دو صورت انجام می‌شود. اگر قرارداد در تاریخ سررسید اعمال شود درواقع سبک اعمال آن از نوع اروپایی است اما اگر در هرزمانی قبل از سررسید امکان اعمال وجود داشته باشد سبک آن از نوع آمریکایی است.

اختیارات نامتعارف(Exotic Option)

بعدازآن که درک درستی نسبت به اختیارات متعارف یافتیم لازم است به اختیارات نامتعارف به عنوان ابزارمالی در بازار خارج از بورس نیز پرداخته شود. اختیار متعارف و نامتعارف هردو ایده داشتن حق خرید یا فروش دارایی در آینده رادارند، اما سرمایه‌گذاران با استفاده از اختیارنامتعارف سود را به‌طور قابل‌توجهی متفاوت می‌کنند این بر اساس اقتضای بازار خارج از بورس است. اختیارات نامتعارف همان اختیار معاملات اروپایی و آمریکایی هستند اما در آن‌ها شرط یا شرایطی جدیدی لحاظ می‌شود که موجب رونق بیشتر این اختیارات در خریدوفروش‌ها می‌شود. به‌سادگی، یک اختیار نامتعارف، هر نوع اختیاری غیر از خریدوفروش‌های استاندارد در مبادلات عمده است.

اختیارات نامتعارف خود انواع مختلفی دارد:

1-اختیارات قیمت گزینی :سرمایه‌گذار به اعمال حق خود در طول عمر اختیار می‌پردازد اما در اختیارات متعارف این حق در زمان انجام قرارداد رخ می‌دهد.

2-اختیارات مانع: بازده بستگی به این دارد که آیا دارایی اساسی به بازه تعیین‌شده رسیده است یا خیر؟ و این حق خرید اساسی در یک قیمت اعمال از پیش تعیین‌شده تنها زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت به مانع موردتوافق رسیده باشد که این همان چیزی است متفاوت از اختیارات متعارف که می‌تواند در هر قیمت پایین‌تر از قیمت اعمال رخ دهد (خریداری کند).

3-اختیارات آسیایی: گزینه مناسبی برای کاهش نوسانات مربوط به سرمایه‌گذاری هستند.

تفاوت نهایی بین اختیارهای نامتعارف و متعارف مربوط به نحوه تجارت آن‌ها است. اختیارهای متعارف شامل خریدوفروش‌ها است و می‌تواند در مبادلات عمده مانند کبو(The Cboe) در شیکاگو یافت شوند.